RAM LEH HNAM HUMHALH

              RAM LEH HNAM HUMHALH

Mangvunga
 
Ram leh Hnam humhalh tih thupui hi chu kan hre bel hle tawhin a rinawm, kan
hriat bel ang hu hian kan zawm ṭhalo te pawh aniang e, tun thleng thleng in kan
essay competition hrang hrang ah pawh kan chai ngun chho ta malh malh hle mai.
Ni e Ram leh Hnam hi chu alo vei awm a ni e, chuvang chuan tun ṭum ah pawh
rawn khel leh ka han tum a ni. Kan ram hi engtin nge kan humhalh ang? Kan hnam
pawh pawh hi engtin nge kan humhalh ang? Kan ram leh hnam humhalh dan tur
ṭha ni a ka hriat rawn tarlan dawn a ni.
 A hmasa in kan hnam hi engtin nge kan humhalh ang tih hi ka rawn tarlang
hmasa dawn a ni. Kan hnam hian humhalh angai nasa em em a, keini Mizo te hi
kum 2011 chhiarpui a mi nuaih 10 chuang awrh chauh hian kawng tinreng in
hnam run tu ka nei a. Tunhnai ah kan hria a hnamdang (vai) in min rawn run in
min chiahpiah nasa em em a. kum 2011 census ah phei chuan Aizawl Dristrict ah
ringawt pawh hnamdang Mizoram census a tel thei 17207 lai an awm tawh,
chhiarpui leh ah phei chuan engzat tak awm tawh ang maw? Heng cesus a tel te hi
Mizoram a rawn lut 10% pawh an tling loang tihtur hial khawp a tam an rawn lut,
hengte hi engvanga rawn lut nge? Hnathwh tur zawng a lokal anni. Heng zozai
hian Kan Mizoram pawisa hi an ramah engzat tak luhpui ang maw? Heng
hnamdang te hian hna thawh sen loh an hmu a, kan ram rohlu zawng zawng an
haw pui vek ang tih a hlauhawm, keini Mizo ṭhalai te hnathawh hreh kan ngah
luat ah heng hnamdang te hi rawn lut in kan hnam hi min rawn run mek a ni.
hnathawh hreh kan nghah tak luat vangin kan hnam dinhmun pawh a sawinghing
kan tilo theilo ang, chuvang chuan a bikin keini Mizo ṭhalai te hian hnathawh kan
hrehloh phot chuan heng hnamdang te hi kan dang thei a ni chuti-ang a kan tih
chuan kan hnam kan humhalh tihna alo ni reng mai. Hawh u ṭang leh deuh teh
ang u khai.
 Tin Mizo ṭawng kan tih mai Duhlian ṭawng pawh hi tunhnai chho ah humhalh
a ṭul hle bawk awm e, Mizo ṭawng hman uar ila, keimahni ṭawng ngei a sawi theih
chin tal ah hi chuan han hmang uar hram hram ang u. Pu Siamkima Khawlhring in
“ Rih dil bo hun hun chu kan nihna leh pianna ram kan hloh hun tur” a ti ang
bawkin he kan ṭawng a bo hun hun chu kan hnam boral hun tur niin ka hria.
Mahse kan Mizoramah hian hnam chi hrang hrang kan cheng a, Duhlian ṭawng
pawh hi kan hmang vek kherlo ang, chuvang chuan Duhlian ṭawng hmang ho pawh hian Duhlian ṭawng rinpui bera hmang lo hi en hrang hleilo ila, kan za vai
hian unau vek kan ni tiin lungrual takin kan hnam ṭawng hi I humhalh hram hram
ang u.
 Zirlai te pawn lehkha kan zir dawn anih rau rau chuan theihtawp chhuah tak
meuh meuh I zir ang u, ka hriat sual loh chuan Mizoram IAS inziak tling hnunung
ber Grace Lalrindiki Pachuau 2014 niin ka hria, ṭan lak kan va ngai nasa em.
Tunhnai Mizoram aṭanga UPSC kan tlin dan hnuhnung han en thuak thuak ila:
1. IAS=2013-14
2. IPS=1995
3. IFS=2013
4. IDAS=2014
5. IRS=2013
6. IPS(Postal)=1999
7. SSC CGL=2017
Hetiang hi kan dinhmun a nih tawh avangin kan ṭhalaite ngaihtuahna thar kan
hman a hun tawh hle, kan ṭhenawm state ten chawl lova central officer an neih
belh laiin keini hi kum tam tak kan nil tawh a, tun dinhmuh ah hian 51 vel bak
central officer kan nei tawh meuh lo. Keini Mizote hi central service lama kan luh
tlem a kan ṭhenawm state te an luh hnem si chuan kan hnam min chim ral theihna
a ni ve tlat. Amaerawh chu heng ka sawi tak te hi mi zawng zawng tih theih a ni
lova thiam bik leh thei bik nih angai, kei ngei pawh in a ka tlinloh tur te anni
hlawm, mahse heng hna te hi kan thiamna in a phaklo pawh a ni thei amaerawh
chu tih theih ve tawk mahni theihna zawn zawn ah chuan kan nei ṭheuh, lehkha
kan thiamlo anihpawh kuthnathawh te pawh kan chem kalna zawng alo ni mial
maithei asin, tun hnai Assam nen kan ramri buai chungchang ah te khan Mizote
kan intodelh loh zia alang chiang hle awm e, he kan hripui hmachhawn mek aṭang
pawn lo neitute hlutna chiang thar leh hle awm e. Intodelh loh chuan Ram leh
hnam pawh hi alo vei tak tak theihloh, heng kan hnam te humhalh tur chuan kan
intodelh hmasak phot angai a ni, intodelh tur chuan kan taimak a hnathawh hreh
neihloh na nun bawk ka mamawh a ni.
 Keini ṭhalai a bikin mipa te hi hian kan hnam humhalh kan duh anihchuan nasa
taka insiamthar kan ngai a ni, anihchuan kan hnam hi a boral thuai dawn! Tunhnai chho ah mipa ṭhalai kan thih
nasat ziah hi ngaihtuah tham a tling, kan ziaktu lar Pu Vanneihtluanga’n a youtube
channel ah meuh “Mipa nun tawi lutuk ngaihtuah angai e” tih a rawn chhuah hial
a nikha. Khata a sawi ah phei chuan tehkhin nan a veng a rawn hman Life
Expectancy Rate kha 57 anihkha, kha veng Life Expectancy Rate khan India Life
Expectancy rate 2020 69.27 kha nasa takin an phaklo a nih kha, kha veng
entirnnan a arawn hman vek ah khan kum khat a an veng chhung a boral zat chu
33 niin mipa te 26 leh hmeichhia 7 annih kha. Keini Mizo mipa te hian kan
ngaihtuah angai deuh lo maw? hetia ruihhlo bawih a kan tan vek mai a, kan liam
zung zung mai chuan kan nula te hian khawi a pasal nge an neih tak ang?
Hnamdang neih mailoh chu an tan tih theih vak a awmlo. Hetiang a ruihhlo kan
tlan nasat lutuk chuan nupui fanau neiin chhungkua pawh din tehreng pawh ni ila
kan hmalam hun tur chu a englo in a thim em em mai tih a lang chiang nghal em
em mai, pa ber in chhungkaw enkawl aia ruihlo a thlan zawk tlat si avangin nupa
kan hlim loang a, inṭhen na hial te pawh a thleng ta ve ang. Chutiang hunah chuan
kan fate hmalam hun tur te han ngaihtuah hian an tan kawl a eng mawlh lo,
chhungkaw kehchhia aṭang a sei lian na na na tihdan te chu a zawm lo theilo awm
silo a, chhungkaw kehchhia aṭanga rawn chhawr chhuak te zawng zawng anni ka
tihna erawh anilo. Chung thil te te aṭang chuan kan hnam hian boral kawng kan
zawh alo ni reng thei, Chung chuan a hnam boralna khur a min tlukluh pui hmain
hian kan harh a ṭul a ni . Tunah hian kan hnam a boral mek mahse ala siamṭhat
theih khua a tlai hma ngei hian keini Mizo mipate te hi kan inngaihtuah fin vat a
kan hnam kan humhal ava ngai tehreng em.
 Kan hnam mai nilo kan ram chhung a thing leh mau nungcha te hlei hlei hian
humhalh an van ngai tak em, Mizo te hian kan Ram neichhun hi kan hmangaih
tawk lo emaw tih mai tur khawp in kum tin kan tikang duai duai a, heng kan ram
tih kan hian harsatna tam tak min rawn thlen a, harsatna pawh kan la tuar dawn
chauh niiin a lang. Forest Surveyed of India chhinchiah danin India rama ram
tikang nasa ber chu North-East state te hi ka ni a, North-East state ah pawh
Mizoram hi ram tikang nasa ber kan ni. April 20-26 inkar khan FSI chinchiah danin
Mizoram hmung hrang hrang 2671 laiah kangmei a chhuak, hengte han ngaihtuah
hian tuna kan harsat na tawh mek tui harsat na te hi kan tawh tur awm reng niin
alang. Tun aṭanga sustainable development hi kan kalpui lo anihchuan kan tu leh
fa lo la awm tur hian enge an ei in an in tak ang?

Kan tui hnar kan ti bawlhhlawh nasa lutuk leh kan humhalh lo lutuk pawh hi kan
vei a ṭul takzet. May 23, 2021 DD News Mizoram in feature story an rawn siam
aṭang hian alang chiang hle awm e, he feature ah hian Aizawl khawpui chawmtu
ber Tlawng hi kum tin 6% zel in a kang tih ka hre thei, chu mai a ni nem 29 april
2019 Tlawnga tui luang tam lam chu litre maktaduai 70 niin chu chu 2019 a tlem
ber ṭum a ni, kum 2020 April ni 1 vekah chuan litre maktaduai 65 ni leh in heihi a
tlem lai ber a ni leh bawk a, tin tun kum 2021 April 19 khan litre maktaduai 31 a ni
ta mai, Tlawngah hian tui pump turin tui litre maktaduai 80 vela awm reng angai
kumin ṭhalah chuan tui pump tur mamawh chanve pawh a awm tling ta lo tih kan
hre thei ang, PHE department chuan tunah hian Aizawl ah hian mipui 40000 vel
hneah tui sem tur angin chhut a, tuna tui pump theih zat aṭanga chawhrualin,
nikhatah mi pakhat hnehah tui litre 40 vel zel pe ang an nih thu leh mipui
khamkhawp a nih loh thu an sawi tih 30 March 2021 Vanglaini aṭang kan hre thei,
mihring dam khawchhuah nana pawimawh ber te zing ami hetiang taka kan
tlachham chho ṭan ta mai hi keimahni hian kan dimdawi tawk loh vang a ni a,
tunah hian insiamṭhat na hun ala awm lai hian kan harchhuah vat a kan tuihnar
kang chat lek lek hi kan tuaihnum thar a ngai hle a ni, hetiang zela kan kal chuan
tun aṭang a kum 5 ah khawi a tui nge kan hman tak ang? Kan Zoram ‘Chawlpial
run I iang e’ ti a kan chham ṭhin kha chenna tlak loah kan chhuah mai dawn em
ni?
 
4th May 2021 Vanglaini daily news paper a ka thil chhiar chuan min va tilawm
kher em “Project save tlawng Lunglei ṭhalai pawl te chuan Tlawng lui, a bikin a
hnar lam humhalh kawngah hmalakna mumal zawk neih ṭulin an hria a, 22nd April
2021 khan mumal zawk neih theih nan group an din hial a, Project Save Tlawng a
lo piang ta, Member pawh 500 bawrin an zawm der tawh a ni, an zawm belh zel
pawh a rinawm, lo lian thur thur rawh se” tih thu ka han chhiar zet kha chu ṭha ka
ti narawh e, hetiang pawl hi din belh zel se a duhawm khawp mai, lo din zel rawh
u mipuite pawh hian kan thlawp zel ang che u tih hi ka ring tlat a ni. Tun aṭang
hian kan humhalh loh chuan kan tui hnar te hian min kang san mai dawn,tunah
hian kan harh a kan tuihna te leh ramngaw te humhalh hi I uar thar zel ang u.
Heng kan lui tui te kan tuihna te humhalh hi mihring rawn ṭhan chhoh zel nan a
pawimawh em em a, India sawrkar laipui ngei pawhin a humhal nasa em em a
Indian Penal Code section 277 ah phei chuan mi tupawhin ama duh ang ngei a
vantlang tuikhur emaw tuipui tlan ṭhin tibawlhhlawh a nih chuan hremna thla thum chhung tantir emaw pawisa chawitir emaw a pahnih a hrem kawp theih
anni tiin a in ziak a nihkha.

 Tun hnaiah Gauhati High Court Bench chuan January 27 2021 kha Mizoram lui
kam 16 tuak a ram metre 800 humhalhna dan kum 1965 aṭanga hman tawh chu
ṭhiahna thupek an rawn chhuah a, he court order ah hian Central Young Mizo
Association chuan leh pa chan changin khin let an tum a, kan lui kam te
pawimawh zia hria a CYMA an rawn che hi an fakawm in an chhuanawm tak zet a,
nu leh pa nih an tlin ngei mai.

 Kan hnam kan humhalh theih na tura pawimawh em em pakhat chu Ṭanrualna
na hi a ni. Kan hnam kan inpumkhat a kan ṭanrual phawt chuan eng harsatna lian
tham pawh lo thleng se kan ṭanrualna in kan hneh theih tlat hi ka ring a ni.
“Ṭanrual hi chakna” kan tih kha maw. Hemi kawng ah na na na hi chuan keini
Mizote hi kan inlungrual ve na pawl tak niin ka hria, heng hnam issue chi hrang
hrang Chakma issue, rambi buai ah te hian kan ṭangrual thiam in he thil hi
chhawmnun zel pawh aṭha in kan tih makmawh a ni. Kan hna humhalh nana thi
ṭul ber pakhat a ni si a.
 Keini mizo te hian heng kan sawi tak, Zirna, Thing leh mau te kan tuihna te kan
humhalh a, ruihlo kan thlah a, kan hnam ṭawng te kan humhalh ṭhat a, hnathawh
hreh kan neihloh phot chuan kan Ram leh hnam kan humhalh nghal tihna a ni.
Hengte hi kan zawm ṭhat phot chuan engtikah mah kan ram leh hnam hi a boral
ngai loang tih hi ka ring tlat a ni. Hawh u ram nuam zawk I siam ang u hmiang

Comments

Popular posts from this blog

IN CASE STUDY OF THENZAWL, DILPUI, TUIRIHIAU