MIHRING DAMKHAWCHHUAH NANA TUIHNA SIAM RAMNGAW HUMHALH
Mihringte dam khawchhuah nan tuihna siam ramngaw humhalh
Mipa fa-a piang tawh phawt in a kan mamawh ber pahnih thlang rawh? tih
zawhna hi dawng ta ila chuan Tui leh Ramngaw tiin ka sawi ngei ang. Mihring
nunna atan an pawimawh ber reng a ni. Ramngaw tello leh tui tello in mihring te
hi karkhat pawh nung thei na ngut maw? Mihring nunna hnâr ber, kan ei leh in leh
kan châk khài lakna ber tun dinhmun a kan suasam dan han ngaihtuah hian a
lungawi thlak lemloh hle. Tunṭum ah hian Mihring dam khawchhuah nan tuihna
siam/ramngaw humhalh tih hi Mizoram bulṭhut a hmangin rawn tarlan ka tum
dawn a ni.
Mizoram ah hian tunhnai chho ah hian tui harsat na kan tawk nasa hle,
thingtlang khaw ṭhenkhat ah phei chuan mahni hna ṭul ṭhulh ṭhak khawpin
tuikhurah tuikang ngahchhuah a ngai fo. Tui kan harsa tlang, hengte hi engdang
vang a thleng ani lo, ramngaw kan humhalh ṭhat tawk loh vang leh kan tui lakna
hnar te kan dimdawi ṭhat tawk loh vang ni berin alang. Tun dinhmun ah hian abik
takin Tui lampang ah hian Mizoram hi kan dinhmun a ṭhalo hle niin alang. May 23,
2021 DD News Mizoram in feature story an rawn siam aṭang hian alang chiang hle
awm e. He feature ah hian Aizawl khawpui châwmtu ber Tlawng hi kum tin 6% zel
in a kang tih ka hre thei, chu mai a ni nem 29 april 2019 Tlawnga tui luang tam lam
chu litre maktaduai 70 niin chu chu 2019 a tlem ber ṭum a ni, kum 2020 April ni 1
vekah chuan litre maktaduai 65 ni leh in heihi a tlem lai ber a ni leh bawk a, tin tun
kum 2021 April 19 khan litre maktaduai 31 a ni ta mai! Tlawngah hian tui pump
turin tui litre maktaduai 80 vela awm reng angai kumin ṭhalah chuan tui pump tur
mamawh chanve pawh a awm tling ta lo tih kan hre thei. 30 March 2021 Vanglaini
daily newspaper ah vek chuan PHE department chuan tunah hian Aizawl
khawpuiah hian mipui 40000 vel hnenah tui sem mek angin an chhut a, tuna tui
pump theih zat aṭanga chawhrualin nikhatah mi pakhat hnehah tui litre 40 vel zel
pe ang an nih thu leh mipui khamkhawp a nih loh thu an sawi. Mihring dam
khawchhuah nana pawimawh ber te zing ami hetiang taka kan tlachham chho ṭan
ta mai hi keimahni hian kan dimdawi tawk loh vang a ni a, tuna insiamṭhat na hun
la awm ah hian kan harchhuah vat a kan tuihnar kang chat lek lek hi kan tuaihnum
thar a ngai hle. Hetiang zela kan kal chuan tun aṭang a kum 5 ah khawia tui nge
kan hman tak ang? Hmanlai ti ila kum 2012 vel chho khan tun ang em em hian tui
kan la harsa lo, PHE department pawn thawh tur an nei mang lo. Tunhnai ah erawh chuan PHE department a thawktute hi an indaihlo in an buai em em. PHE
Department chinchiah danin kum 2012 Mizoram khua 745 ah khua 66 in tui
khamkhawp hman tur an nei zo lo, tunkum ah erawh chuan khaw 350 teh meuh
in tui kham khawp hman tur an nei ta lo. Tuihna kan siamthar ava ngai tehreng
em. Kan dinhmun chhiat tawh dan hi I hria ang tiraw?
Heng tui hnar a insak na leivung kan han paih vak vak ṭhin te hi tuihna
siamthar kan tum anihchuan kan sim a ṭul hle ang. Tin hetiang tilui te hi kan lui
kam leh tuihna te humhalhna tur bill kan neih te pawh hi kan sawrkar hian khauh
takin keng kawh ngam se chuan a lawmawm in a ṭha ngawt ang. Indian Penal
Code section 277 ah phei chuan mi tupawhin ama duh thu ngei a vantlang tuikhur
emaw tuipui tlan ṭhin a tibawlhhlawh a nih chuan hremna chu thla thum chhung
tantir emaw pawisa chawitir emaw a pahnih a hrem kawp theih anni tiin a in ziak
hial anihkha. Mipui te hian dan te hi pawisâ ila tu tan mah nilo keimahni tan vek a
ni tih hre thar lehzual ila a lawmawm lehzual ngawt ang. Tin dán hlauh vanga ti
bawlhlawhlo nilo in keimahni tan aṭhalo tih hre reng chungin kan luidung te kan
tuihna te hi kan humhalh a ṭul takzet. Heng kan bawlhhlawh pai dan te kan
fimkhur a, lui tui te kan tih bawlhhlawh loh phot chuan tuihna kan siam ve zel
tihna alo ni reng mai. Tun aṭang hian sustainable development hi kan kalpui ṭan
angai hle bawk, kan hla phuah tu’n “kan Zotlang ram nuam chhawrpial run I iang
e” an tih a chhawrpial run tichhe tu generation nih I tum lo hram ang u. Tun aṭang
a kan ram leilung hauhsak na te hi ren chêm hauh loa kan hman huau huau chuan
kan tu leh fate lo la awm tur te hian enge an hman tak ang? kan tu leh fate tan tal
pawh kan ram leilung humhalh hi kan tihmakmawh a ni, tun aṭang hian kan tu leh
fate tan leh keimahni tan tuihna I siam ang u hmiang?
4th May 2021 Vanglaini daily news paper a ka thil chhiar chuan min va
tilawm kher em “Project save tlawng Lunglei ṭhalai pawl te chuan Tlawng lui, a
bikin a hnar lam humhalh kawngah hmalakna mumal zawk neih ṭulin an hria a,
22nd April 2021 khan mumal zawk neih theih nan group an din hial a, Project Save
Tlawng a lo piang ta. Member pawh 500 bawrin an zawm der tawh, an zawm belh
zel pawh a rinawm, lo lian thur thur rawh se” tih thu ka han chhiar zet kha chu ṭha
ka ti narawh e. Hetiang pawl hi din belh zel se a duhawm khawp mai, lo din zel
rawh u mipuite pawh hian kan thlawp zel ang che u, tun aṭang hian kan humhalh
loh chuan kan tui hnar te hian min kang san mai dawn. I harh ang u khua ala tlai lo Tunhnaiah Leng khua chuan Ministry of Jal Sakti leh PHE Department
buatsaih North East tuihna humhalh ṭha ber lawmman Best Village Panchayat
lawmman an dawng a, Leng khua hian an ti ṭha in an entawn tlak tak meuh meuh.
Leng khua hian 2013 chho aṭang daih tawhin Tuihna humhalh Sub-committee an
lo din der tawh! Leng khua hian hmangchang an hria in an fing em em a, anni
chuan Fur tui luang ral mai tur dan nan contour trench- siamna chang te an hria.
Heng te hi Mizorama khaw hrang hrang te hian entawn ila aṭha ngawt mai, tuihna
siam tura kan tihtheih tlem te zinga mi a ni si a. Tunah pawh Leng khua chuan an
khaw tui khamkhawp mai nilo in hralhchhuah tling hial khawp tuihna an lo nei ta.
Leng khua in a ṭan an lak ang hian Mizoram mipuite zawng zawng hian ṭan la ve
tak tak ila chuan tui harsatna hi kan pumpelh mai lo’ang maw?
Tui hi kan nunna atan a pawimawh ber te zing ah pawh pawimawh fal
khawp hial a pawimawh a ni. Tun anga kan kal zel chuan tun aṭanga kum 10 emaw
20 ah chuan tui hman tur thianghlim hi avang pharh tawh in a rinawm. 11th
President of India A.P.J. Abdul Kalam vision 2070 ah chuan “ kum 2070 ah chuan
khawlaia tui ṭin khat inchuh a silai hmang a inbeih chu thil pangai angin kan ngai
tawh ang” a ti hial anihkha chu a vision rawn tarlan tlem te ka han tarlang ve ang
e, amah chuan tihian a sawi “ hman ah kan naupan lai chuan puitling pakhat tan
tui no 8 tal intur a nih laiin tunah chuan no khat bak inphal a ni tawhlo,
thawmhnaw suk na tur tui a awm tawhloh avangin hak zawh a paih nghal mai
theih tur vek kan ha tawh a, chu chuan bawlhlawh a tipung in mihring te tan
harsat na tam tak min siam, tuiin tur khamkhawp kan hmuh tawhloh avangin kum
20 mi pawn kum 40 hmel ang vek an pu tawh, tunah chuan mihringte hnathawh
pui ber pawh tuihna thlitfim anihtawh thu leh mihring khamkhawp thlitfim ahar
chu thil harsa a ni tawh” tiin a sawi bawk. Heng lo pawh hi A.P.J Abdul Kalam-a
chuan tam tak a rawn tarlang. Heng tuna a sawi tak te hi tun anga kan kal zel
chuan 2070 hma pan kan hmachhawn hial mai lo’ang maw? tih hial theih khawp
in kan tuihna te an kang chat mek. Tuihna siamthar hi kan va mamawh take m.
Tin kan ramngaw sawngbawl danah pawh hian nasa taka insiamṭhat ka ngai
nasa hle bawk. Ni e ka hriat angin Mizoram mipui tam zawk hi lo neia eizawng kan
ni, nimahse he kan tlang ram lo neih kum tina insawn kual (shifting cultivation) hi
kan tun dinhmun ah chuan ngaihtuah na nasa lehzual kan sen angai takzet. Kum tin mai a lo neih na kan sawn zung zung mai chuan nakin lawkah he kan ram zim
te 21081 sq km lek hi kan vat chereu mai ang tihte pawh a hlauhthawn awm rum
rum mai. Shifting cultivation hi vawi leh khatah chuan thlak thut theih anilo a,
amaerawh chu tlak ngei hi kan mamawh tawh mamawh mai nilo in a ṭul a ni. Kan
Mizoram sawrkar hrang hrang te pawn shifting cultivation hi thlak na tur an lo dap
nasa tawh em em a. NLUP ah sum tam tak hmanral a ni tawh a, hlawhtlin pui a
nual nual chu awm mahse a tlangpui thuin a hlawhtling thawkhat lo tih tun kan
dinhmun aṭang hian a hriat theih. Tin keini kan hriat hma pawn MIP te pawh anlo
kalpui tawh nia hriat a ni, tunah hian mau chin hmang leh SEDP hmanga eizawnna
dang min dap pui an tum lek mek. Heipawh hian kan harsatna tak tak a su kiang
dawn lo niin lang ṭan. Lo neih dan kan thlak a sum lalut hnem si, environment
tichhe lo zawk si kan mamawh a ni. Chumi ti thei tur chuan zir chian na nasa tak
neih a ṭul, hemi atan pawh hian kan sawrkar in sum ṭhahnem zawk dah a, a beih a
kan beih ve tak a ṭul ang. Chutiang a kan beih ve tak tak loh chuan he kan lo neih
dan pawh hi kan thlak láwk loang tih a hriat theih. Hetia kan lo neih dan kalhmang
thlak lo a kan kalpui zel si chuan kan environment hian dawl zawh loh chin a nei
ang a, chung hun alo thlen meuh chuan kan sik leh sa in a tuar ang a, harsatna chi
hrang hrang kan hmachhawn dawn, chung hunah chuan inchir a sawt tawh dawn
silo, tun aṭang bawk hian hma kan lak ṭan angai a ni.
Tun hnaiah Gauhati High Court Bench chuan January 27 2021 kha Mizoram
lui kam 16 tuak a ram metre 800 humhalhna dan kum 1965 aṭanga hman tawh
chu ṭhiahna thupek an rawn chhuah a, he court order ah hian Central Young Mizo
Association chuan leh pa chan changin khin let an tum nia hriat a ni, kan lui kam
te pawimawh zia hria a CYMA an rawn che hi an fakawm in an chhuanawm takzet.
Nu leh pa nih an tlin ngei mai. Hengte pawh hi keini Mizo mipuite hian kan thlawp
tlat a ṭul em em. Heng kan luikam te pawh hi a ram neitu mipui ten humhalh hi
kan tihmakmawh a ni.
Mizo te hian kan Ram neih chhun hi kan hmangaih tawk lo emaw tih mai tur
khawp in kum tin kan tikang duai duai a, heng kan ram tih kan hian harsatna tam
tak min rawn thlen a, harsatna pawh kan la tuar dawn chauh niiin a lang. Forest
Surveyed of India chhinchiah danin India rama ram tikang nasa ber chu North-East
state te hi ka ni a, North-East state ah pawh Mizoram hi ram tikang nasa ber kan
ni. 2020 ah FSI report danin Mizoram hmun 1300 laiah kangmei a chhuak chung
zing a 1090 hi tihpalh vang a thleng a ni a, 210 hi loneih na aṭang a kan tihkan niin report a ni. April 20-26 2021 inkar khan FSI chinchiah danin Mizoram hmung
hrang hrang 2671 lai ah kangmei a chhuak, hengte hian ngaihtuah na ti thui hle, a
kum tel mai hian kangmei kan ti chhuak zing tawlh tawlh a ang hlemai. Tuna kan
harsat na tawh mek tui harsat na te hi kan tawh tur awm reng niin alang. Tun
aṭang hian kan ram leilung hausakna te hi kan tlan ral mai ang tih a hlauhthawn
awm, kan tu leh fate tan engmah kan hnutchhiah ve dawn lo em ni?
Kan ramngaw te kan humhalh ṭhat loh chuan chhiatna za khua kan tawk thei
tih hre reng ila a ṭha ngawt ang. Kan ramngaw kan humhalh ṭhat miau loh chuan
khaw lum lutuk te kan tuar dawn, chumai ala nilo kan ramngaw a cheng kan
nungcha te hlei hlei hian an tuar nasa dawn. Heng kan nungcha te hi ramngaw kan
tih chereu vang a an máng mai chuan kan thlai ei chhe tu rannung ṭhalo te laka
min ven saktu te an awm tawh dawn lo. Anni an awm tawh siloh chuan loneih
emaw huan thlai siam pawh a hlawk tur angin a hlawk loang, hun lokal zelah phei
chuan a tih hleihtheih loh hun ala thleng dawn. Chung hun ah chuan enge kan ei
in kan in tak ang? a tuar tu tur chu keini mihringte vek kan ni.
A hnu khar na atan chuan tuihna siam tur hian kan tih theih tawk ramngaw
leh kan lui tui te kan humhalh a, kan luidung te kan tih bawlhhlawh loh a,
thingphun kan uar phot chuan tuihna kan siam alo ni der mai. Kan tuihnar te leh
kan ramngaw te pawimawh zia leh humhalh an ṭul zia hria in, tun aṭang in I
humhalh tlang teh ang u khai. Thing phun la I tu leh fate nunna chhanhim rawh.
Kumkhatah thingkung 5 tal phun la, tun aṭang a kum 10 ah I thingphun hlawkna
Ila tel dawn nia. Kan ramngaw leh kan tui te hian keini hringfa te hi min mamawh
lo tih hria in a mamawh zawk tute hian dimdawi takin enkawl tlang ang aw.
Comments
Post a Comment